Emoties lijken vaak irrationeel en we worden dan ook vaak geacht ze thuis te laten (je bent immers een professional). Onterecht, zonder emoties kunnen we niet eens rationeel zijn.
Laat ik beginnen met een paar emoties die ik zelf heb ervaren op het werk: trots, moedeloosheid, faalangst, enthousiasme, frustratie en ambitie. Die emoties waren niet altijd even welkom, zelfs de positieve emoties als ambitie heb ik soms als problematisch ervaren. Sommige emoties leken daarbij uitgesproken irrationeel, zoals faalangst.
Waarom hebben we emoties?
De functie van onze emoties is ons gedrag (inclusief denken) zo sturen dat onze belangen worden beschermd of gerealiseerd. Neem ambitie. De mens is een hiërarchische soort, wat wil zeggen dat positie in de sociale rangorde belangrijk voor ons is. Bij onze voorouders vertaalde de sociale positie zich direct naar biologische voordelen, zoals meer kans bij gewilde partners. Ambitie is een emotie die ons beweegt dingen te doen die bijdragen aan dit belang (de term emotie komt ook van het Latijnse movere, wat bewegen betekent). Faalangst daarentegen beschermd het statusbelang. Angst weerhoudt je er van risico’s te nemen, of motiveert je extra op te letten wanneer je toch besluit om in actie te komen. Een presentatie geven voor een groep is bijvoorbeeld een sociaal risico, zet je jezelf voor paal dan kan dit ten koste gaan van je sociale status (mensen oordelen negatief over je). Angst voor spreken is daarom een van de meest voorkomende angsten en is volledig natuurlijk.
.. veel groene consumptie blijkt vooral gedreven door sociale status, maar als je het vraagt doet iedereen het uiteraard voor een betere wereld.
Emoties maken voor ons helder wat belangrijk is, waar we onze aandacht aan moeten besteden en waar tijd in investeren. Ambitie doet je een project oppakken. Gaat het goed, dan voel je enthousiasme of bevlogenheid. Je wilt door. Gaat het niet goed, dan ervaar je frustratie of boosheid. Deze emoties doen je aandacht focussen op dat wat in de weg zit en motiveren je er iets aan te doen. Lukt dit toch niet, dan kan dit omslaan in depressie of moedeloosheid. De functie van depressie is het afbreken van een inspanning die niets oplevert (vanuit een biologisch perspectief is verspilling van energie onwenselijk) en het afdwingen van heroriëntatie. Daarom neemt bij depressie de fysieke energie sterk af, maar gaat iemand wel heel erg malen. Als alles toch lukt ervaar je trots. Trots is een belangrijke en complexe emotie. Enerzijds is het een beloning, het goede gevoel dat je laat ervaren dat dit allemaal de moeite waard was. Heb je trots ervaren, dan ben je daardoor ook eerder geneigd nieuwe uitdagingen op te pakken. Trots speelt zo een belangrijke rol in motivatie. Trots uit zich ook in je fysieke houding en gedrag, zelfs de manier waarop je kijkt en praat. Dit heeft weer een effect op anderen, die vervolgens eerder geneigd zijn je sociale status toe te kennen.
Hoe emoties hun werk doen
Ik heb in dit artikel sociale status als voorbeeld genomen, maar er zijn uiteraard ook andere fundamentele evolutionaire belangen die onze emoties helpen te beschermen en realiseren. Veelal doen onze emoties dit automatisch en onbewust. Emoties vormen onze keuzes, en vervolgens verzinnen we er een mooi verhaal bij. Onderzoekers gebruikten bijvoorbeeld een aantal ingenieuze experimenten om aan te tonen dat veel groene consumptie vooral gedreven wordt door sociale status (kijk mij eens milieubewust zijn – artikel), maar als je het vraagt doet iedereen het uiteraard voor een betere wereld. Ratio wordt vaak gezien als iets dat los staat van emotie, maar feitelijk is ratio de dienaar van emotie. Een zuiver rationele afweging bestaat ook niet, elke afweging is uiteindelijk afhankelijk van de waarde die aan opties wordt gehecht. De ene uitkomst raakt onze belangen anders dan de andere. Hoe we er over nadenken, wordt ook voor een belangrijk deel gevormd door diezelfde belangen (zie gemotiveerd redeneren – artikel).
Vanuit een biologisch perspectief is het belangrijk dat emoties soms het stuur overnemen
Er zijn twee redenen waarom emoties irrationeel lijken. De eerste is het feit dat we ze vaak niet begrijpen. Hier helpt het een onderscheid te maken tussen gevoel en emotie. Emotie is het proces waarin motivaties en prioriteiten ontstaan, gevoel heeft betrekking op de subjectieve ervaring. Je kunt bijvoorbeeld een lichte irritatie hebben die zonder dat je het door hebt de toon waarmee je tegen een collega spreekt vormt. Dit is het emotionele proces. Je kunt ook langs je scherm naar je collega kijken en een sterke irritatie voelen. Dat je een emotie duidelijk ervaart, wil echter niet zeggen dat je begrijpt waar deze vandaan komt. We zoeken vaak een verklaring voor onze emoties, maar wat we bedenken kan volledig los staan van de redenen waarom de emotie is ontstaan.
De tweede reden waarom emoties irrationeel lijken is dat wanneer ze sterk worden, ze het stuur kunnen overnemen. Je weet dat je de nietmachine niet naar je collega moet gooien, maar de irritatie is zo hoog opgelopen dat je het niet kunt laten. Het zijn dit soort uitbarstingen die emotie een slechte naam geven. Zeker in organisaties wordt dit niet gewaardeerd. Vanuit een biologisch perspectief is het echter belangrijk dat emotie soms het stuur overneemt. Je wilt immers niet te lang opties blijven afwegen als er een wild beest achter je aan zit. Heftige emoties zijn op kantoor eerder uitzondering dan de regel en we mogen emotie daarom niet beoordelen op die ene vliegende nietmachine.
Inzicht in de onderliggende (evolutionaire) logica helpt je emoties te begrijpen en te bepalen hoe je er het beste mee om kan gaan
Aan de slag met emoties
Begrijpen hoe emoties werken, helpt ons ook emoties in organisaties te begrijpen en zelfs te managen. Neem eerlijkheid. Eerlijkheid is, in de context van samenwerking, een fundamenteel menselijk belang. Wanneer mensen iets in hun organisatie als niet eerlijk ervaren, veroorzaakt dit vrij voorspelbaar zeer negatieve emoties. Het is niet handig deze emoties te negeren of als irrationeel af te doen, want deze emoties hebben een sterke impact op motivatie en gedrag. Een zo’n effect op gedrag is het schaden van de organisatie, bijvoorbeeld door diefstal of sabotage (in een groot internationaal onderzoek gaf 17% van medewerkers aan de eigen organisatie te schaden als zij er mee weg konden komen). Dit lijkt compleet irrationeel gedrag, tenzij je begrijpt wat de onderliggende evolutionaire logica is. Samenwerking werkt alleen bij eerlijkheid en als iemand niet eerlijk is moet dat recht gezet worden, vaak op een negatieve manier (straf, wraak of uitsluiting). Gevoelens van onrechtvaardigheid zal je als organisatie daarom altijd iets mee moeten, ze raken de basis van wat mensen op een positieve manier doet bijdragen.
Inzicht in de onderliggende (evolutionaire) logica helpt je emoties te begrijpen en te bepalen hoe je er het beste mee om kan gaan. Die kennis is de sleutel tot het managen van emoties op de werkvloer.