Het idee dat veranderingen eng is, heeft zo’n beetje de status van waarheid gekregen. Maar hoe waar is dit eigenlijk? Is verandering altijd eng, moeilijk en iets waar mensen zich tegen verzetten? Het leven brengt continu verandering met zich mee en de overgrote meerderheid van die veranderingen stuiten niet op weerstand. De meeste veranderingen verlopen zelfs ongemerkt. Is dit in organisaties echt zo anders?

Wetenschappelijk onderzoek geeft steeds meer inzicht in de oorzaken van weerstand tegen verandering. De perceptie van hoe verandering de medewerker raakt blijkt daarbij een van de belangrijkste factoren te zijn. Bedreigt de verandering belangen zoals status, macht, baanzekerheid of sociale cohesie, dan kun je weerstand verwachten. Biedt de verandering echter kansen (zoals een leuke nieuwe uitdaging), dan wordt deze enthousiast opgepakt. Weerstand is niet een vaste reactie op veranderen, het is een vaste reactie op verandering waarvan je verwacht slechter te worden. Weerstand managen is daarom ook vooral het managen van belangen, verwachtingen en motivatie.

Onbekend maakt onbemind
Toch is dit niet het hele verhaal. Ook in situaties waar duidelijke positieve kansen liggen, zetten medewerkers nog wel eens de hakken in het zand. Hier speelt een ander mechanisme dat onze perceptie van verandering beïnvloedt: de negativiteitsvervorming (negativity bias). Evolutie heeft ons brein geprogrammeerd om het zekere voor het onzekere te nemen in situaties waarin onduidelijkheid heerst. Laat ik dit illustreren aan de hand van een voorbeeld uit de natuur.

Stel, u loopt in een donker bos en u hoort geritsel in de bosjes. U kunt denken dat het gewoon de wind is en rustig doorlopen. U kunt er ook standaard vanuit gaan dat het een wolf is en direct een boom in klimmen (we gaan er even vanuit dat er wolven zijn in dit bos). Dat laatste klinkt mogelijk wat paranoïde, maar is eigenlijk de beste reactie. Het geritsel kan zowel de wind zijn, als een wolf. Als het de wind is en u klimt in een boom is er niets verloren, behalve wat tijd. Als het een wolf is, maar u denkt dat het de wind is, dan heeft u een serieus probleem. Biologische evolutie heeft het brein daarom geprogrammeerd om het zekere voor het onzekere te nemen. Als u het niet weet, dan is het vast een wolf. Better safe than sorry.

Onzekerheid reduceren
De negativiteitsvervorming betekent dat wanneer iemand niet weet wat er precies gaat gebeuren, hij de neiging heeft om uit te gaan van een negatief scenario. Deze vertekening speelt een belangrijke rol in verandering. Het kan voor medewerkers onduidelijk zijn wat de gevolgen van een verandering zullen zijn. Houden ze hun baan? Hebben ze nog hetzelfde toekomstperspectief? Is het werk nog wel leuk? Waar onzekerheid groot is, zullen eerder negatieve verwachtingen ontstaan en is zo de kans op weerstand groter. Het is dus niet zozeer dat mensen een aversie hebben tegen veranderen, maar een aversie tegen verandering waarvan ze niet weten wat deze brengt.

Hoe gaan we om met deze vervorming? Heel veel communiceren! Communicatie speelt een belangrijke rol in het reduceren van deze onzekerheid. Wanneer communicatie over de verandering tijdig, helder en consistent is, is er minder onzekerheid over wat de verandering gaat brengen. Belangrijk is daarbij ook dat de communicatie wederzijds is. De negativiteitsvertekening zal vaak leiden tot overtuigingen die niet in lijn zijn met de realiteit en dus een onnodig negatieve invloed op motivatie hebben. Het is daarom belangrijk dat medewerkers in een veilige omgeving hun zorgen kunnen delen en dat deze serieus geadresseerd worden.