Wie geen nee kan zeggen is vaak de pineut. Kun je geen nee zeggen, dan zijn er altijd goedwillende collega’s die niet door hebben dat ze teveel bij je neerleggen of slecht willende collega’s die je voor hun karretje spannen. Onderzoek, waar ik hierna nog op terug zal komen, laat zien dat mensen die geen nee kunnen zeggen tot de slechtste presteerders horen. Hun tijd wordt door anderen verbruikt, wat ook de focus op hun eigen werk verstoort. Dit leidt niet alleen tot verlies van productiviteit en kwaliteit, maar ook tot stress en op termijn tot burn-out.

Ondanks dat nee zeggen zo belangrijk is, is het niet het meest natuurlijke gedrag voor mensen. Het is dan ook niet vreemd wanneer je er moeite mee hebt.

Waarom nee onnatuurlijk is
Onze voorouders leefden in kleine groepen die functioneerden op basis van impliciete wederkerigheid, wat we ook wel vertrouwen noemen. Ik help jou, jij helpt mij en zo kunnen we samen beter overleven. Nee zeggen wanneer iemand je om hulp vraagt, is vanuit dit perspectief het stomste wat je kunt doen. De volgende keer krijg je niet alleen nee van degene tegen wie je zelf eerder zelf nee zei, maar ook van iedereen die er over gehoord heeft. Roddel en uitsluiting zorgen namelijk dat wederkerigheid blijft werken. Nee zeggen is geen optie, tenzij je te maken hebt met een ‘nemer’. Een ‘nemer’ is iemand die wel neemt, maar niet geeft. Tegen zo iemand zeg je nee vanuit een negatieve intentie, die van straffen en boosheid. Ja zeggen is daarentegen iets positiefs. De meest effectieve manier om positieve emoties te versterken, is dan ook door iets doen voor een ander. Ja zeggen maakt je gelukkig.

In moderne organisaties is de situatie radicaal anders. Ten eerste hebben we niet met kleine groepen te maken, maar met honderden, zo niet duizenden collega’s. Hierdoor wordt het praktisch onmogelijk tegen iedereen ja te zeggen. Belangrijker is echter dit: er is geen gemeenschap op basis van impliciete wederkerigheid. Collega’s concurreren met elkaar om bijvoorbeeld promotie en door systemen als tijd schrijven en individuele targets gaat het helpen van anderen vaak ten koste van jezelf. Belangen zijn dus vaak strijdig. Iemand die in deze situatie zijn of haar instinct volgt, is de pineut.

Assertief of vijandig?
Geen nee kunnen zeggen leidt tot problemen en de standaard oplossing hiervoor is een cursus assertiviteit: leren nee zeggen en grenzen stellen. Aardiger worden mensen er niet van, ik krijg vaak een gevoel van vijandigheid bij mensen die zo’n cursus hebben gevolgd. Dit lijkt logisch: nee zeggen is een negatief iets en roept bij de ander negatieve gevoelens op.

In het eerder genoemde onderzoek over productiviteit, waren niet alleen de laagste presteerders ja-zeggers, ook de hoogste presteerders zeiden graag ja. Wat was het verschil tussen deze twee groepen ja-zeggers? De hoge presteerders waren selectief in ja zeggen. Hun uitgangspunt was ja, maar wanneer ze ontdekten dat iemand een ‘nemer’ is (alleen met zijn eigen belang bezig), hield het op. De lage presteerders zeiden daarentegen tegen iedereen ja, waardoor zij ook een doelwit van ‘nemers’ werden.

Hoe beter ja te zeggen
De weg naar productiviteit en geluk ligt niet in nee leren zeggen, maar in beter ja leren zeggen. Met een basishouding van behulpzaamheid ben je een positieve kracht in de wereld, en mensen reageren hier in de regel positief op. Drie algemene tips:
•  De vijf minuten regel: kun je iemand in vijf minuten helpen, doe het!
•  Kost het meer tijd dan je hebt, neem de ander mee in je beslisproces (wat je ruimte is en overwegingen zijn). Zo is het ook duidelijk dat jij zoekt naar een oplossing en er positief in staat.
•  Zeg duidelijk nee wanneer de ander een ‘nemer’ is (bedenk wel in hoeverre je dit nee kan en moet indekken).

Hoe weet je of iemand een ‘nemer’ is? Het belangrijkst is ervaring en ervaring doe je alleen op door ja te zeggen. Soms kun je het voorspellen (hier word je steeds beter in), soms moet je gewoon leergeld betalen. Vaak merk je het wanneer je iemand meeneemt in je beslisproces. Wanneer iemand drammerig is en duidelijk geen rekening wenst te houden met jouw belangen, is de kans groot dat het een ‘nemer’ is (al wordt dit gedrag tegenwoordig vaak bestempeld als assertief, ambitieus of proactief).